Minecraft là một trò chơi thế giới mở mà không có mục tiêu cụ thể cho người chơi để thực hiện, cho phép người chơi có thể tự do lựa chọn chơi như thế nào.[14] Tuy nhiên, có một hệ thống thành tích trong Minecraft.[15] Chế độ chơi mặc định ở góc nhìn thứ nhất, nhưng người chơi có thể lựa chọn để chơi ở góc nhìn thứ ba, hoặc ở góc nhìn ngay trước mặt mình.[16] Chế độ chơi chính xoay quanh phá và đặt các khối. Thế giới trong trò chơi được tạo ra cho người chơi chủ yếu là các khối lập phương 3D nằm trong lưới và tượng trưng cho các vật liệu khác nhau, chẳng hạn như đất, đá, quặng khác nhau, nước, và gỗ. Trong khi người chơi có thể di chuyển tự do trên toàn thế giới, các khối chỉ có thể được đặt ở một vị trí cố định nào đó. Người chơi có thể thu thập các khối vật chất và đặt chúng ở những nơi khác để xây dựng công trình khác nhau.[17]

Vào lúc bắt đầu trò chơi, người chơi được tạo trên bề mặt của một thế giới hoang sơ và hầu như vô hạn.[18] Thế giới được chia thành nhiều quần xã sinh vật khác nhau ( tiếng anh : biome ), từ sa mạc đến rừng cho đến vùng đất tuyết.[19][20] Người chơi có thể đi trên các địa hình đồng bằng, núi, rừng, hang động, khe vực, đầm lầy và các vùng nước khác nhau.[18] Thời gian trong trò chơi được hệ thống theo một chu kỳ ngày đêm, với một chu kỳ đầy đủ kéo dài 20 phút thời gian thực. Trong suốt quá trình chơi game, người chơi sẽ được gặp nhiều sinh vật được gọi là "mobs", bao gồm động vật, dân làng và các quái vật.[21] Những động vật như bò, lợn, gà, cừu có thể được săn bắt để ăn và chế tạo vật liệu, được sinh ra vào ban ngày. Ngược lại, những quái vật như nhện, bộ xương, và thây ma được sinh ra vào ban đêm hoặc trong những nơi tối tăm, như hang động.[18] Một số sinh vật trong Minecraft đặc biệt và nguy hiểm chỉ có ở đây như, Creeper, một sinh vật nổ lén đằng sau người chơi, Creeper có thể xuất hiện vào ban đêm, tuy nhiên không giống như những sinh vật khác, creeper không bị cháy khi tiếp xúc với nắng; slime, sinh vật chỉ xuất hiện ở đầm lầy, có khả năng tấn công nhanh và Enderman, một sinh vật có khả năng dịch chuyển và nhặt khối tự do.[22]

Thế giới trong trò chơi được tạo ra một cách ngẫu nhiên trong lúc người chơi khám phá nó, bằng cách sử dụng một tọa độ(gọi là seed, cùng nghĩa với từ hạt giống, chính điều này khiến nhiều người lầm tưởng chúng là hạt giống) tạo ra từ hệ thống, trừ khi người chơi muốn tạo tọa độ theo ý mình.[23][24] Mặc dù có những hạn chế về di chuyển lên và xuống, Minecraft cho phép tạo ra một thế giới vô cùng lớn hoàn toàn phẳng nằm ngang. Trò chơi đạt được điều này bằng cách chỉnh sửa dữ liệu trong thế giới đang chơi thành các phần nhỏ hơn gọi là "khối", mà chỉ được tạo ra hoặc được nạp vào bộ nhớ khi người chơi đang chơi.[23]

Hệ thống vật lý của trò chơi thường được mô tả bởi các nhà bình luận là không thực tế.[25] Hầu hết các khối rắn không bị ảnh hưởng bởi lực hấp dẫn. Chất lỏng chảy ra từ một nguồn nằm trong một khối, trong đó có thể được dừng dòng chảy bằng cách đặt một khối vững chắc ở nguồn của nó, hoặc bằng cách múc nó bằng một cái xô. Các hệ thống phức tạp có thể được xây dựng bằng cách sử dụng các thiết bị cơ khí thô sơ, mạch điện bằng, và các cánh cổng tự động được xây dựng bởi một vật liệu trong trò chơi được gọi là Đá đỏ (redstone).[26]

Minecraft có hai thế giới khác ngoài thế giới chính được là Nether (Địa Ngục) và The End (Thế Giới Tận Cùng).[22] Nether là một thế giới mới được đi tới bằng một cánh cổng được người chơi xây bằng hắc diện thạch và khởi động bằng dụng cụ đánh lửa, nơi này chứa nhiều tài nguyên độc đáo, quái vật lạ,lâu đài và dung nham. Nether cũng rộng lớn như thế giới thực.[27] The End là một vùng đất cằn cỗi, trong đó có một con boss là con rồng được gọi là Rồng Ender trú ngự.[28] Sau khi giết chết con rồng văn bản kết thúc và các điều khoản của trò chơi được viết bởi Irish Julian Gough được hiện ra.[29] Người chơi sau đó được cho phép dịch chuyển trở lại điểm ban đầu của họ trong thế giới bình thường, và sẽ nhận được thành tích "The End". Ngoài ra còn có một boss thứ hai được gọi là "The Wither" (khô héo), mà khi đánh bại nó, rơi ra một vật phẩm là sao địa ngục mà khi dùng nó có thể chế tạo ra đèn hiệu.

Trò chơi chủ yếu bao gồm bốn chế độ chơi: chế độ sinh tồn, sáng tạo, phiêu lưu, và khán giả. Nó cũng có một hệ thống độ khó có thể thay đổi gồm bốn cấp độ, từ khó đến dễ và dễ nhất là bình yên, loại bỏ bất kỳ sinh vật thù địch nào được tạo ra và sinh lực tự tăng.[30]

Chế độ chơi sinh tồn (Survival)

(Lệnh chuyển sang chế độ sinh tồn: /gamemode survival - Hiện phiên bản mới nhất đã không còn hỗ trợ /gamemode 0). Người chơi phải tìm kiếm tài nguyên thiên nhiên như gỗ, và đá để tạo các khối và vật phẩm khác. Tùy thuộc vào độ khó, quái vật sẽ được sinh ra vào nơi tối và người chơi phải tìm một nơi trú ẩn. Chế độ này cũng có thanh máu, có thể bị đói (trong độ khó dễ, trung bình, khó) và mất máu nếu bị quái vật tấn công, bị ngã vào dung nham, ngạt thở, chết đói hoặc bị rơi từ trên cao,...

Có rất nhiều mặt hàng mà người chơi Minecraft có thể tạo ra một cách thủ công như vũ khí, đồ mặc và các vật dụng. Các vũ khí như kiếm giúp họ đánh các quái vật, động vật dễ dàng. Một số công cụ như rìu, cuốc, cúp, xẻng làm cho việc đốn cây, tìm quặng, đào đất nhanh hơn. Người chơi tìm gặp các dân làng để trao đổi hàng hóa như lúa mì,cà rốt(nông dân); than, sắt(người làm giáp);thịt thối, vàng(linh mục); da(người làm đồ da)thông qua ngọc lục bảo(emerald).

Trong Minecraft, người chơi chỉ được mang đồ với số lượng hạn chế. Sau khi chết, đồ sẽ rơi ở nơi mà người chơi chết và họ sẽ quay về địa điểm lúc bắt đầu vào game hoặc nếu có giường thì họ sẽ hồi sinh tại chính cái giường (với điều kiện là bạn không phá hủy và thay đổi vị trí của chiếc giường). Người chơi kiếm điểm kinh nghiệm bằng cách giết động vật hoặc đánh quái vật. Điểm kinh nghiệm càng cao, người chơi càng có thể tạo các vũ khí hoặc áo giáp mạnh hơn và có nhiều hiệu ứng đặc biệt. Mục tiêu cao nhất của chế độ chơi này là đánh thắng Ender Dragon (rồng Ender) rồi sau đó là Wither. Sau khi đánh xong rồng Ender bạn sẽ được tiếp tục chơi như bình thường.

Chế độ chơi sáng tạo (Creative)

(Lệnh chuyển sang chế độ sáng tạo: /gamemode creative - Hiện phiên bản mới nhất đã không còn hỗ trợ /gamemode 1). Trong chế độ sáng tạo, người chơi có nguồn năng lượng vô hạn, có tất cả các tài nguyên và dụng cụ trong trò chơi. Họ có thể đặt hoặc phá bỏ chúng ngay lập tức.[31] Người chơi còn có khả năng bay lượn tự do trên khắp thế giới trong trò chơi, không bị tấn công hay chết vì các nguyên nhân khác (chỉ có thể chết bởi lệnh "/kill" ,rơi vào một nơi gọi là "The void", nằm dưới đá nền - Bedrock hoặc bị chém bởi sword of comos trongbanr mod avaritia) và không bị ảnh hưởng bởi cơn đói.[32][33] Chế độ này chủ yếu để người chơi sáng tạo và làm nên các công trình lớn.[31]

Chế độ khán giả (Spectator)

(Lệnh chuyển sang chế độ khán giả: /gamemode spectator - Hiện phiên bản mới nhất đã không còn hỗ trợ /gamemode 3). Chế độ này cho phép người chơi bay xuyên qua các khối và nhìn mọi vật trong trò chơi nhưng không thể tương tác với chúng. Họ cũng có thể xem từ điểm nhìn của một người chơi khác hoặc các sinh vật khác (có thể gọi là nhập vào nhưng không di chuyển được). Một số thứ có thể trông khác nhau từ góc nhìn của sinh vật khác.[34]

Chế độ phiêu lưu (Adventure)

(Lệnh chuyển sang chế độ phiêu lưu: /gamemode adventure - Hiện phiên bản mới nhất đã không còn hỗ trợ /gamemode 2). Chế độ phiêu lưu đã được thêm vào Minecraft từ phiên bản 1.3; nó được tạo ra đặc biệt để người chơi có thể trải nghiệm sử dụng các bản đồ được tạo ra tùy chỉnh và đi phiêu lưu.[35][36][37] Cách chơi tương tự như chế độ sinh tồn nhưng có hạn chế cho người chơi về các cách đặt, phá khối khác nhau, có thể được sử dụng cho một thế giới trong game bởi các tác giả của bản đồ. Điều này là để người chơi có thể chơi và cuộc phiêu lưu đúng như những người tạo ra bản đồ dự định.[37] Một bổ sung được thiết kế cho việc tùy chỉnh các bản đồ là khối lệnh; khối này cho phép tạo ra bản đồ và mở rộng sự tương tác với người chơi thông qua các lệnh máy chủ nào đó.[38]

Chế độ siêu khó (Hardcore)

Chế độ siêu khó (hardcore) là chế độ thứ 4, cho người chơi trải nghiệm như Survival (sinh tồn), nhưng như ngoài đời thật, bạn chỉ có 1 mạng. Trong chế độ này thì thanh thức ăn hết nhanh hơn. Nếu chết thì Game Over, sẽ không thể lấy lại thế giới trước đó (nói chung thế giới đó sẽ bị xóa vĩnh viễn, mặc dù có vài cách để hồi sinh và chơi lại như thường), nhưng cách thường làm để tiếp tục chơi là tạo ra thế giới khác. Nhiệm vụ vẫn như cũ, đánh bại Boss Ender Dragon. Chế độ này cho ta trải nghiệm hồi hộp, sợ hãi vì bất cứ thứ gì cũng có thể giết bạn. Markus đã định bỏ chế độ này, nhưng đã từ chối vì sợ người chơi than phiền là muốn trải nghiệm như đời thật.

Nhiều người chơi (Multiplayer)

Chế độ này cho phép người chơi có thể kết nối với các máy chủ khác để cùng xây dựng các công trình trong một thế giới duy nhất. Nhưng bạn cần IP (Internet Protocol), tạo máy chủ riêng hoặc dùng mạng lan ảo Hamachi, hoặc có thể tạo máy chủ trên các trang web khác (ví dụ : server.pro , aternos.org hay serveromat.com) chỉ cần sao chép liên kết và vào Chơi mạng và nhập địa chỉ máy chủ vào.Ở phiên bản Bedrock Edition thì người chơi có thể sử dụng tài khoản Microsoft để đăng nhập Xbox.

Chế độ Bình yên

Chế độ này cho phép người chơi không cần ăn trong Minecraft vì thanh thức ăn không giảm, ngoài ra chế độ này còn loại bỏ quái vật thù địch và cả Wither Boss. Không loại bỏ các mobs thù địch như Shulker và Ender Dragon,nhưng chúng sẽ không tấn công được.

Chế độ Bình yên không được chính thức công nhận là một chế độ riêng trong Minecraft, sở dĩ bởi vì nó nằm trong bảng lựa chọn độ khó.